Baseni Seman

Besmir Agalliu 

Shqipëria është vend malor me rreth 450 km vijë bregdetare dhe me rezerva të shumta ujore, si lumenj, liqene, ujëra nëntokësore, burime dhe ujëra bregdetare.

 Lumenjtë fillojnë si rrëke të vogla në shpatet e larta, të cilat mblidhen në përrenj, bashkohen në lumenj të vegjël, grumbullohen më poshtë në lumenj të gjerë, dhe këta të gjithë shkojnë dhe derdhen ne det.Lumenjtë mund të transportojnë, të vaditin kulturat tona bujqësore, mund të mbushin tubacionet e ujësjellsave, të venë në lëvizje turbinat, si dhe të furnizojnë fabrikat tona me ujë. Lumenjtë janë burim frymëzimi dhe çlodhje për njeriun. Ne kënaqemi kur lahemi, kur peshkojmë dhe lundrojmë në lumenj. Por për fat të keq, ne i kemi përdorur lumenjtë si kolektorë, për të mbledhur ujërat e zeza të vendbanimeve dhe shkarkimet industriale. Edhe pse disa nga lumenjtë tanë mbeten ende të pastër, shumë prej tyre mbeten ende të ndotur rëndë. Edhe digat janë kërcënuese për shkak të kthimit të lumenjve natyrorë në ujëmbledhës të qetë, duke ndryshuar ekosistemin përgjithmonë. Për më tepër, këto barrjera betoni pengojnë edhe peshqit për të shtegëtuar, në rrugën e tyre për shumim dhe mbrojtje. Disa njerëz përdorin makina të rënda që gërryejnë shtratin lumor për të shfrytëzuar rërën e tyre ose për t’i bërë ata më të lundrueshëm; edhe kjo dukuri, e njohur si kanalizim i lumenjve, i shkatërron ata dhe shkatërron botën e gjallë të tyre.

Lumi	Gjatesia ne Km	Pellgu, Km2	Prurja mesatare m3/s	Raporti midis prurjes maksimale / minimale
Semani	281	5649	95.7	13.7

Pamje e pjesës fushor të lumit të Semanit në Mbrostar, Fier.

Ne Shqiperi erozioni dhe sedimentimi i lartë janë dukuri e dukshme që ndodh nga praktikat e gabuara të përdorimit të tokës (çpyllëzime dhe shfrytëzim inertesh), nga industria, nga bujqësia, nga

ndotja urbane, dhe nga përmbytjet. Humbja e tokës nga erozioni në Shqipëri mendohet të jetë nga 20 deri 70 tonë/ha në vit, dhe në raste të veçanta deri në 100 t/ha.

Prerja pa kriter, ilegale ka sjell kete dukuri te humbjes se tokes, pylezimet ne keto zona me specie si Rrapi, Plepi etj qe jane fort te mira per mbajtjen dhe sistemimin e tokes nuk jane bere prej kohesh.

 Gjendja me e mjerueshme ndodhen ne zonat rurale ku popullsia dhe bizneset I kane prere per te kryer aktivitetet e tyre. Gjendja me e mjerueshme ndodhet ne Mbrostar ku shume firma kane prere gjithe pemet dhe kjo ka sjelle qe here pas here ne tokat e bujkeve te kete permbytje te medha dhe kosto te larte.

Përdorimi i keq i tokës në pellgjet ujëmbledhës shqiptarë është vënë në dukje edhe nga studimi i kryer

nga specialistë të fushës në Fakultetin e Shkencave Natyrore, UT. Në histogramën e figurës jepen

vlerat mesatare (mg/l) të lëndëve të ngurta pezull (TSS) të 7 matjeve të ndryshme gjatë periudhës maj

2002 - mars 2004, në lumenjtë e Ultësirës Bregdetare Adriatike; mesatarja e përgjithshme ishte 113.6

mg/l, mbi 4 herë më shumë se vlera e detyruar prej 25 mg/l, e përcaktuar nga Direktiva 44 e BE-së për

peshqit (EC Fish Directive 44, 2006), por ka lumenj si Semani që kjo vlerë është mbi 11 herë më e

lartë. Mendojmë se gjendja e sotme nuk ka pësuar ndryshime përmirësuese nga ato të periudhës kur

është kryer ky studim. Vlerat e larta të grimcave të ngurta pezull në ujërat shqiptare janë dëshmi e

erozionit të madh dhe e përdorimit të keq të tokës në pellgjet ujorë përkatës të këtyre lumenjve, e

shkaktuar kjo nga dëmtimi i mbulesës bimore dhenga shkalla e madhe e ç’pyllëzimeve.

Thuajse në gjithë territorin shqiptar mbulesa bimore është dëmtuar rëndë në mënyrë të

dukshme. Sipërfaqet pyjore janë zvogëluar gjatë këtyre dhjetëvjeçarëve të fundit në mënyrë

eksponenciale, pa përdorur asnjë masë ripërtëritëse dhe shfrytëzimi të qëndrueshëm. Por edhe

më e rëndë duke gjendja e shkurretave mesdhetare dhe dushkajave të zonës kodrinore deri në

700-800 m lartësi, dhe fundi i luginave lumore, të cilat janë ndër më të shfrytëzuarat. Zonat e

zhveshura rëndë (10-50%) ose thuajse tërësisht të zhveshuara (75-100%) janë të pranishme në

çdo skaj të vendit, dhe lehtësisht të dukshme. Ndryshimet në mbulesën bimore dhe në

përdorimin e tokës ndikojnë në funksionet ekologjike të pellgut, dhe shkaktojnë ndryshime në

biocenozat bimore natyrore.

Erozioni i fuqishëm sjell edhe ndryshime cilësore në përbërjen kimike të ujërave. Në

përgjithësi të gjithë përbërësit kimikë rriten, por më shumë rritet kërkesa për oksigjen,

përcjellshmëria, lëndët pezull, azoti dhe fosfori, hidrokarburet (p.sh. pesticidet) dhe metalet

(jonet e kalciumit, kaliumit dhe magnezit, metalet e rënda etj.) që vijnë nga shplarja që i bëhet

sipërfaqes së pellgut, sidomos nga shpëlarja e shkarkimeve të zonave të banuara brenda

pellgut ujëmbledhës.

Këta përbërës ndikojnë në nxitjen e eutrofikimit të lumenjve, liqeneve dhe zonës bregdetare,

duke nxitur lulëzimin e algave, sidomos të cianofiteve, peridineve ose diatomeve. Edhe sasia

e baktereve patogjene rritet gjatë prurjeve të mëdha. Vlen të theksojmë se rreth 60% e

cianofiteve lulëzuese janë helmuese, duke ulur ndjeshëm cilësinë dhe shkallën e përdorimit të ujërave, duke kërënuar seriozisht botën e gjallë ujor dhe shëndetin e njeriut. Shumë nga këto

tipare janë vënë re në cilësinë e ujërave të Ultësirës Bregdetare Shqiptare, ku më të theksuara

kanë qenë në ujërat e Lanës, Tiranws, Ishmit dhe Gjanicës. Pranë qendrave të mëdha, ujërat e zeza dhe shumë shkarkime të tjera industriale mblidhen pa asnjë përpunim drejtëpërdrejt në lumenj, dhe transportohen drejt detit. Në studimin e lumenjve të Ultësirës Përëndimore Bregdetare, nga lëndët ushqyese, veçanërisht nitritet dhe amoniumi tejkalonin shpesh kufijtë detyruese të Standardit 44 të BE-së (2006) për cilësinë e ujërave sipërfaqësore për të siguruar mbijetesën e peshqëve.

Në histogramat e figurave më sipër jepen vlerat mesatare (mg/l) përkatësisht nitriteve (sipër), të amoniumit (mes) dhe të fosfateve (poshtë) të 7 matjeve të ndryshme gjatë periudhës maj 2002 - mars

2004, për lumenjtë e Ultësirës Bregdetare Adriatike. Ndër lumenjtë më të ndotur. Vlen të theksojmë se Lana, Tirana dhe Ishmi përshkojnë një
hapësirë shumë të banuar, me një popullsi prej rreth 850’000 banorësh. Mbeten gjithmonë tëshqetësuar dhe me një ndotje hera-herës ‘mesatare’ ose ‘të varfër’ (5 ≤ IPS < 13) edhe
stacionet e rrjedhjeve fushore të Semanit (Mbrostar, Fier), të Osumit (Berat dhe UraVajgurore)
 

Ndotja sipërfaqësorë kalon shpesh në ujërat nëntokësore; kjo është shumë më e vështirë të

vlerësohet se ndotja sipërfaqësore, për shkak se ujërat nëntokësore mund të përshkojnë largësi

të mëdha nëpërmjet rrugëve ujore të padukshme. Ujërat nëntokësore që lëvizin nëpër të çara

dhe guva nuk filtrohen; këta ujëra mund të transportojnë lehtë si dhe ujërat sipërfaqësore. Në të vërtetë, kjo mund të rëndohet më tej nga prirja që ka njeriu për të përdorur gropat natyrore

si vende për hedhjen e mbeturinave, në zonat me natyrë karstike.

Shumë e zakonshme në lumenjtë shqiptarë është edhe ndotja makroskopike pamore nga

hedhjet e plehërave të ngurta, që përfaqësohet nga objekte ndotëse të mëdha të dukshme –

shpesh të njohura si sende notuese në ujërat vërshyes të rreshjeve ose dhe të zonës bregdetare.

Hedhurina të ngurta (p.sh. kartona, sende plastike ose mbeturina ushqimore) të hedhura në

tokë me vend e pavend, shpesh buzë brigjeve, dhe të mbledhura nga rreshjet gjatë kullimit të

ujërave, ose notojnë shpesh rastësisht në sipërfaqe të ujërave; në zonat bregdetare cilësia e

ujit ndikohet edhe nga mbeturina të anijeve të mbytura ose objektesh të tjera të braktisura në

ujë.

Mbeturinat qe hedhin njerezit ne zonat rurale

Demet qe sjell shkaterrimi I Lumenjeve, shfaqet ne bregdet tek Algat.